Geschiedenis

De oude Kelten en Germanen vierden het begin van de winter en van het nieuwe jaar rond 31 oktober. In Schotland heet het Sav-en, Saw-win of Saw-vane, in Wales Sow-een en in Noord Amerika Sam-hane. Verder ben ik nog Saveen, Sahween, Samhayne, Samhnin en Samhna tegengekomen. Tegenwoordig wordt Samhain veel gebruikt, uitgesproken als sow-in of zou-in.
De benaming Samhain komen we al tegen in het Ierland van de tiende eeuw na nul.
Samhain is het Iers-Keltische woord voor de maand November, het komt waarschijnlijk van SamFuin, wat letterlijk "het einde van de zomer" betekend.
Oorspronkelijk zou het Samhainfeest Trenae Samma geheten hebben. Trenae Samma betekend ook "het einde van de zomer". In Wales werd het ´Calan Gaeaf´ genoemd; ´Vooravond van de winter´. Samhain, SamFuin of Trenae Samma zijn geen benamingen van een Keltische of Germaanse God zoals ik soms wel eens tegenkom, er is geen historisch bewijs dat er een God met die naam bestond of met dit feest verbonden was (zie ook: ReligiousTolerance.org). Het betreft hier gewoon de naam van een feest rond het einde van de zomer en het begin van de winter. Samhain is niet zozeer verbonden met één God of Godin maar is een feest van alle geesten en natuurgeesten. Het Samhain feest komen we regelmatig tegen in oud-Ierse verhalen. In een verhaal uit de twaalfde eeuw na nul; "Serglige Con Culaind", lezen we dat het feest van de Ulstermen zeven dagen duurde: 3 dagen vóór Samhain, 3 dagen ná Samhain en Samhain zelf.
Gedurende deze 7 dagen waren er bijeenkomsten, spelen, amusement en entertainment met eten, drinken en feesten. (zie Hutton blz.361)

Het begin van de winter en het nieuwe jaar

Met het begin van de winter begint er een donkere, onvruchtbare periode, dit is ook meteen het begin van een nieuw jaar. Tot de vijftiende eeuw begon de volgende dag overal in Europa niet om 12 uur ´s nachts maar met de avondschemer. Zo begon ook het nieuwe jaar met het begin van de donkere periode; het begin van de winter.
De heidense Kelten en Germanen in Europa vierden dit echter op verschillende tijdstippen, dit verschilde per stam en per streek. Voor de noordelijk levende stammen was meestal de eerste volle maan na de herfstequinox het begin van de winter. Voor de stammen die in het zuiden van Europa leefden was dit echter te vroeg en begon de winter een volle maan later. In Engeland en Zuid Nederland begon de winter na het overgaan op de Juliaanse kalender op 1 oktober. In Scandinavië begon de winter op een zaterdag tussen 11 en 17 oktober en in Ierland en Wales werd op 1 november het begin van de winter gevierd.
Het begin van de winter en van het nieuwe jaar was een belangrijk moment. Er werd teruggekeken op het afgelopen jaar en orakels deden voorspellingen voor het nieuwe jaar. Rond Samhain zouden de doden terugkeren naar deze wereld om rond midwinter weer te vertrekken. Samhain was ook voor een groot deel een dodenfeest, de overledenen brachten vanuit de Andere Wereld voorspoed en geschenken.

Oogst en/of Slachtfeest

Samhain valt niet op een equinox of op een zonnewende, heeft niet zozeer met het oogsten te maken (met Samhain zijn alle oogsten al binnen), doch lijkt eerder verband te hebben met de periode waarop het vee de wei in gaat (rond Beltane) of weer binnengehaald wordt (rond Samhain)  (Frazer blz.784). Rond Samhain waren de oogsten allemaal binnengehaald zodat de voorraadschuren helemaal gevuld waren. Het oogstseizoen werd afgesloten en ter voorbereiding van de komende winter werdt er vee geslacht. Alleen de dieren die in het begin van de lente weer nodig waren werden binnengehaald. De rest werd geslacht om zo de voedselvoorraden waarmee men het tot de komende lente moest doen, aan te vullen. Samhain was dus meer een slachtfeest dan een oogstfeest. Volgens de monnik Beda (672-735 na nul) werd de maand November de "bloed-maand" genoemd vanwege het jaarlijkse slachten van vee in het begin van de winter om zo het aantal dat door de koude, magere maanden in leven gehouden moest worden te minimaliseren. Een deel werd geofferd aan de Goden (zie Hutton blz.362). In Nederland was er al in de 14de eeuw een groot wijn-oogstfeest begin November rond Sint-Maarten waarbij men raar aangekeken werd wanneer men niet dronken werd. Rond Sint-Maarten slachtte men ook vee en o.a. gansen waarvan men het vlees at en met de botten voorspellingen deed. Omdat het begin van de winter voor de verschillende volkeren in Europa op verschillende tijden begon en gevierd werd, verschillen de data van deze feesten, het zijn echter allemaal afsluitende oogst en slachtfeesten om zich klaar te maken voor de komende winter.

Van Samhain naar Halloween

De benaming van het feest als Halloween komen voor het eerst tegen in de 16de eeuw in Schotland. Halloween is een verbastering van All Hallow´s Eve, hallow is een oud Engels woord voor heilig, het is de benaming van de Christelijke Allerheiligen avond (= de avond voor Allerheiligen). Paus Bonifatius IV had het feest van Allerheiligen in 609 na nul ingevoerd op 13 mei maar in 835 na nul veranderde paus Gregorius IV dit naar 1 november, mede omdat zo'n 800 kerken in Duitsland en Engeland het feest al op 1 November vierden. Door het feest van de overleden heiligen op 1 november te vieren gevolgd door het feest voor alle overledenen (Allerzielen) op 2 november, vermengde deze Christelijke feesten zich makkelijker met het Keltische Samhain feest.
Zodoende werd het Samhain feest gekerstend naar het Halloween feest.
In de 19de eeuw emigreerden veel Ieren en Schotten naar de Verenigde Staten en Canada en namen o.a. het Halloween feest met zich mee. Het feest werd in de 19e eeuw echter voornamelijk door deze immigranten gevierd. In het begin van de 20ste eeuw werd het Halloween feest steeds meer door alle lagen van de bevolking gevierd. De oude gewoonte om rapen uit te hollen werd aangepaast naar de veel geschiktere Amerikaanse pompoenen. Vanuit Amerika verspreidt het feest zich steeds meer over de hele wereld, het leeft in Europa steeds meer op en ook in Zuid-Amerika en Azië wordt het feest steeds populairder.

Vuurfeest

Samhain is één van de Keltische vuurfeesten. In het Schotse plaatsje Stirling van 1598 na nul werden de Halloween vuren verboden en in 1648 gebeurde hetzelfde in het Schotse Slains. In 1741 schrijft iemand in Anglesy (Wales) dat de Halloween vuren minder frequent voorkwamen. Thomas Pennant bescheef in diezelfde eeuw dat men in Schotland en Wales een fakkel of bezem aanstak en daarmee rond het dorp rende waarna er een groot vuur mee werd aangestoken (zie Hutton blz.366). Sporen van Samhain vuren uit de geschiedenis van Groot Britannië vinden we voornamelijk in Schotland, Wales en het eiland Man. In het Dordrecht van 1443 werden er vuren rond Sint Maarten ontstoken die blijkbaar voor veel overlast zorgden. Men ging zowel in Groot Britannië als in Nederland langs de deuren voor hout voor het vuur, wellicht dat hier in de loop der tijd het trick or treat vandaan is gekomen.
Families in Wales en Schotland legden in de as van het uitgedoofde Samhainvuur gemarkeerde kiezelstenen, ieder persoon één kiezelsteen. De volgende morgen deed men dan aan de hand van wat er met de kiezelsteen gebeurt was voorspellingen voor het volgende jaar. Was er bijvoorbeeld een kiezelsteen verdwenen dan zou die persoon in de loop van het komende jaar komen te overlijden... (zie Hutton blz.366). Hoewel op veel plaatsen Samhain vuren ontstoken werden, werdt er niet om de vuren heen gedanst of er overheen gesprongen, zoals met Beltane (Frazer blz.785).

Samhain Feest

Er zijn vanuit de overleveringen geen religieuze/spitituele gebruiken bekend rond Samhain zoals wel rond Beltane, wat natuurlijk niet wegneemt dat die er niet geweest zouden kunnen zijn. Wat we wel terugvinden is dat het een vrolijk feest moet zijn geweest met amusement, entertainment, veel eten en veel drinken. (Hutton blz.361 & Frazer blz.784). Het was ook een tijd dat de Goden, elfen, natuurgeesten of overledenen zich lieten zien. De dierbare overleden voorouders werden verwelkomt met de Samhain vuren buiten en bij de haardvuren in de huizen. Rond Samhain hoorden de overledenen er weer even bij. Het is natuurlijk dubbel omdat het om dierbare overledenen gaat die gemist worden, doch het was blijkbaar ook een vrolijk feest die hun leven viert en hen bij de levenden betrekt. De overledenen zouden geraadpleegd kunnen worden en geschenken brengen. Een mooie manier om met dierbare overledenen om te gaan, om alles een plaats te geven en te verwerken. Samhain is ook een feest van de doden.


Martin Roek